Inleiding
Suzanne Valadon neemt een bijzondere plaats in de kunstgeschiedenis in. Als autodidact wist ze zich te vestigen als een onmisbare kunstenaar aan het begin van de 20e eeuw, in een tijd waarin de schilderkunst grotendeels door mannen werd gedomineerd. Eerst model voor grote schilders als Renoir, Toulouse-Lautrec en Puvis de Chavannes, ging ze aan de andere kant van het penseel staan dankzij haar ruwe talent en haar unieke blik op compositie en kleur.
Met een krachtige en expressieve stijl ontwikkelt Valadon een levendige schilderkunst, gekenmerkt door intense kleuren en een uitgesproken lijnvoering. Haar werken, vaak geïnspireerd door de intimiteit van het dagelijks leven, vrouwelijke naakten en taferelen uit het leven, hanteren een openhartige en realistische benadering die contrasteert met het academische idealisme van haar tijd. Ze eist totale artistieke vrijheid op en doorbreekt het beeld van het vrouwelijke naakt, door een voorstelling te bieden zonder kunstgrepen of toegevendheid, geworteld in een geleefde en niet gefantaseerde realiteit.
In een wereld waar vrouwelijke kunstenaars moeite hadden om erkenning en legitimiteit te verkrijgen, doorbrak Valadon de conventies en legde ze haar eigen schildertaal op. Haar werk, aanvankelijk met scepsis ontvangen, wordt vandaag de dag gevierd als een keerpunt in de geschiedenis van de moderne kunst. Hoe heeft haar oeuvre de artistieke evolutie van de 20e eeuw beïnvloed en de volgende generaties geïnspireerd? Dat gaan we onderzoeken aan de hand van haar parcours, haar emblematische creaties en haar nalatenschap.
1. De Oorsprong van een Vrije Kunstenaar
Geboorte en jeugd
Suzanne Valadon, met haar echte naam Marie-Clémentine Valadon, wordt geboren in 1865 in Bessines-sur-Gartempe, in een bescheiden gezin. Dochter van een wasseres, groeit ze op zonder vaderfiguur en moet ze al snel de realiteit van een moeilijk leven onder ogen zien. Vanaf jonge leeftijd toont ze een rebels karakter en een grote onafhankelijkheid.
In haar tienerjaren vestigt haar moeder zich in Montmartre, een populaire en bruisende wijk waar kunstenaars, dichters en intellectuelen samenkomen. Gefascineerd door deze wereld voelt de jonge Marie-Clémentine zich aangetrokken tot de kunstwereld en droomt ervan haar sociale positie te overstijgen. Maar haar leermogelijkheden zijn beperkt vanwege haar status en geslacht.
Het artistieke Montmartre
In de jaren 1880 is Montmartre het epicentrum van artistieke creatie. Cafés, ateliers en cabarets wemelen van aanstormend talent. In deze bruisende context vindt Valadon, amper 15 jaar oud, een eerste toegangspoort tot de kunstwereld: ze wordt model voor gerenommeerde schilders. Haar bijzondere uiterlijk en expressieve blik trekken snel de aandacht.
Ze poseert voor Pierre Puvis de Chavannes, die haar inwijdt in de discipline van het tekenen. Daarna vereeuwigt Auguste Renoir haar in verschillende van zijn schilderijen, met name Danse à Bougival (1883). Henri de Toulouse-Lautrec vangt haar op zijn beurt met haar volledige persoonlijkheid en onafhankelijke karakter, en geeft haar zelfs haar bijnaam Suzanne, verwijzend naar het bijbelse verhaal van Suzanne en de oudsten.
Eerste stappen in de kunst
Voorbij haar rol als model observeert Valadon aandachtig de technieken van de kunstenaars die haar schilderen. Nieuwsgierig en gepassioneerd leert ze zichzelf tekenen en schilderen, zonder de traditionele academies te doorlopen. Haar ontmoeting met Edgar Degas zal bepalend zijn. Onder de indruk van de kwaliteit van haar tekeningen moedigt hij haar aan door te gaan en geeft hij haar haar eerste adviezen.
Degas moedigt haar aan om gravure en pastel te verkennen, waarbij hij haar aangeboren gevoel voor lijn en compositie benadrukt. Dankzij hem exposeert ze haar eerste werken op de Salon des Indépendants en begint ze erkend te worden als een volwaardige kunstenaar. Zo begint Suzanne Valadon haar carrière als schilder, waarbij ze de sociale barrière doorbreekt die haar tot muse had beperkt en een volwaardige scheppende kunstenaar wordt.
2. Van Model tot Schilder: Een Gedurfde Overgang
Een persoonlijke stijl
Suzanne Valadon heeft nooit een academische opleiding gevolgd, wat haar in staat stelt om aan de artistieke conventies van haar tijd te ontsnappen. Haar stijl ontwikkelt zich door de jaren heen, verwijderend van de impressionistische invloed om te neigen naar een meer persoonlijke en expressieve kunst. In tegenstelling tot de schilders van haar tijd die lichte en vage penseelstreken verkiezen, hanteert zij duidelijke lijnen, scherpe contouren en levendige kleuren.
Haar gedurfde palet wordt gekenmerkt door heldere en contrasterende tinten, een benadering die doet denken aan het postimpressionisme en zelfs bepaalde aspecten van het fauvisme aankondigt. Haar krachtige lijn en haar manier om kleur als structureel element te gebruiken zijn een herkenbare signatuur. Ze probeert het oog niet te strelen, maar eerder de essentie en waarheid van haar onderwerpen vast te leggen.
Een vrouwelijke blik op het naakt
Een van Valadons grote revoluties ligt in haar manier van het schilderen van naakten. In tegenstelling tot mannelijke kunstenaars, die het vrouwelijke lichaam vaak idealiseerden door het als een object van verlangen te presenteren, benadert zij haar modellen met een eerlijke en ongekunstelde blik. Haar naakten worden soms als te rauw of te realistisch beoordeeld door de critici van die tijd, omdat ze niet voldoen aan de traditionele schoonheidsnormen.
Ze brengt een nieuwe en betrokken benadering van het vrouwelijke lichaam, gezien door een vrouw en niet langer door een mannelijk oog. Het lichaam wordt krachtig, echt, geaccepteerd, ver weg van de sierlijke en etherische poses die door de academische traditie werden opgelegd. Deze durf levert haar soms kritiek op, maar markeert een keerpunt in de geschiedenis van de naaktweergave in de schilderkunst.
Geleidelijke erkenning
Begin 20e eeuw begint Suzanne Valadon erkend te worden als een volwaardige kunstenares. In 1894 wordt ze de eerste vrouw die wordt toegelaten om te exposeren bij de Société nationale des Beaux-Arts, een prestatie in een wereld die nog steeds door mannen wordt gedomineerd. Ze exposeert ook op de Salon des Indépendants en de Salon d’Automne, twee belangrijke evenementen die innovatieve kunstenaars in de schijnwerpers zetten.
Haar werk wordt gesteund door Edgar Degas, die de kracht van haar tekening bewondert en haar aanmoedigt door te gaan. Dankzij hem wint ze aan zichtbaarheid en vertrouwen. Geleidelijk aan bevrijdt ze zich volledig van de status van model en legt ze haar eigen visie op kunst op, waarmee ze haar plaats onder de grote schilders van haar tijd bevestigt.
3. Drie emblematische schilderijen van Suzanne Valadon
1. Nu aux bas bleus
Het is een van haar meest emblematische werken, die een naakte vrouw met blauwe kousen afbeeldt. Het illustreert haar gedurfde stijl en haar manier om het vrouwelijke lichaam realistisch en expressief weer te geven.
2. Le Cirque
Dit schilderij is een van haar bekendste, met een levendige circusscène en een palet van felle kleuren. Het getuigt van haar interesse in scènes uit het dagelijks leven en het spektakel.
3. La Petite Fille au Miroir
Een opvallend portret dat haar intieme en expressieve benadering van vrouwelijke onderwerpen goed illustreert. Door dit schilderij vangt Valadon een moment van contemplatie en zachtheid, terwijl ze een intensiteit behoudt die eigen is aan haar stijl.